ผักฟาร์มตึก’ บุกซูเปอร์! สดกว่า-แพงกว่า จริงไหม?

กระแสความใส่ใจในสุขภาพและแหล่งที่มาของอาหาร ทำให้เกิดคำถามว่า ‘ผักฟาร์มตึก’ บุกซูเปอร์! สดกว่า-แพงกว่า จริงไหม? เทรนด์ใหม่นี้กำลังเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์ของธุรกิจค้าปลีกและอุตสาหกรรมการเกษตร โดยนำเสนอผักสดที่ปลูกในสภาพแวดล้อมควบคุมใจกลางเมือง ส่งตรงถึงชั้นวางจำหน่าย ซึ่งจุดประกายให้เกิดการถกเถียงถึงคุณค่า ความคุ้มค่า และความยั่งยืนของอาหารแห่งอนาคต

ประเด็นสำคัญของเทรนด์เกษตรยุคใหม่

• เทคโนโลยีการเกษตรสมัยใหม่: ฟาร์มแนวดิ่ง หรือ Vertical Farming คือการปลูกพืชในอาคารแบบชั้นซ้อนกัน โดยควบคุมปัจจัยการเจริญเติบโตทุกอย่างด้วยเทคโนโลยี เช่น แสงไฟ LED ระบบน้ำหมุนเวียน และการให้สารอาหารที่แม่นยำ ทำให้ไม่ต้องพึ่งพาดินหรือสภาพอากาศภายนอก
• ความสดใหม่และความปลอดภัยสูงสุด: การปลูกผักในเมืองหรือแม้กระทั่งในตัวซูเปอร์มาร์เก็ตเอง ช่วยลดระยะเวลาและระยะทางการขนส่งจากฟาร์มสู่ผู้บริโภคได้อย่างมหาศาล ผักจึงคงความสดใหม่และคุณค่าทางอาหารไว้ได้มากกว่า นอกจากนี้ สภาพแวดล้อมแบบปิดยังช่วยป้องกันแมลงศัตรูพืชและมลภาวะ ทำให้ผลผลิตสะอาด ปลอดภัย และปราศจากยาฆ่าแมลง
• ราคาที่สูงขึ้นตามต้นทุน: ต้นทุนการลงทุนในเทคโนโลยีที่ซับซ้อนและค่าใช้จ่ายด้านพลังงาน โดยเฉพาะไฟฟ้าสำหรับแสงไฟ LED และระบบควบคุมอุณหภูมิ ทำให้ผักจากฟาร์มตึกมีราคาสูงกว่าผักที่ปลูกด้วยวิธีดั้งเดิมอย่างมีนัยสำคัญ
• การปรับตัวของธุรกิจค้าปลีก: ซูเปอร์มาร์เก็ตชั้นนำทั้งในและต่างประเทศมองเห็นโอกาสในการตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคยุคใหม่ที่ให้ความสำคัญกับสุขภาพ ความปลอดภัย และความยั่งยืน จึงเริ่มร่วมมือกับฟาร์มแนวดิ่งหรือลงทุนสร้างฟาร์มของตนเอง เพื่อสร้างจุดขายที่แตกต่างและนำเสนอสินค้าพรีเมียม

ทำความรู้จักฟาร์มแนวดิ่ง: นวัตกรรมการเกษตรใจกลางเมือง

การเกิดขึ้นของฟาร์มแนวดิ่งไม่ได้เป็นเพียงกระแสชั่วคราว แต่เป็นผลพวงจากความท้าทายด้านความมั่นคงทางอาหาร การขยายตัวของเมือง และความต้องการอาหารที่ปลอดภัยและมีคุณภาพสูงขึ้น เทคโนโลยีนี้จึงเปรียบเสมือนคำตอบที่เชื่อมโยกเกษตรกรรมเข้ากับวิถีชีวิตคนเมืองได้อย่างลงตัว

Vertical Farming คืออะไร?

Vertical Farming หรือที่เรียกกันว่า ฟาร์มแนวดิ่ง คือระบบการทำการเกษตรในร่ม (Indoor Farming) ที่ปฏิวัติแนวคิดการปลูกพืชแบบดั้งเดิมโดยสิ้นเชิง แทนที่จะปลูกพืชบนพื้นที่ราบกว้างใหญ่ ฟาร์มแนวดิ่งจะใช้พื้นที่ในแนวตั้งให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยการสร้างชั้นวางปลูกซ้อนกันขึ้นไปภายในอาคารหรือตู้คอนเทนเนอร์ที่ถูกดัดแปลง

หัวใจสำคัญของระบบนี้คือการสร้าง “สภาพแวดล้อมควบคุม” (Controlled Environment Agriculture – CEA) ซึ่งหมายถึงการควบคุมปัจจัยที่มีผลต่อการเจริญเติบโตของพืชทุกอย่างได้อย่างสมบูรณ์แบบ ไม่ว่าจะเป็น:

• แสง: ใช้แสงไฟ LED ที่สามารถปรับคลื่นแสงให้เหมาะสมกับพืชแต่ละชนิดในแต่ละช่วงการเจริญเติบโต เพื่อกระตุ้นการสังเคราะห์แสงให้มีประสิทธิภาพสูงสุด
• น้ำและสารอาหาร: ส่วนใหญ่มักใช้ระบบไฮโดรโปนิกส์ (Hydroponics) ที่ให้รากพืชแช่อยู่ในสารละลายธาตุอาหาร หรือแอโรโปนิกส์ (Aeroponics) ที่ฉีดพ่นสารอาหารเป็นละอองฝอยไปยังรากโดยตรง ซึ่งช่วยประหยัดน้ำได้มากกว่า 90% เมื่อเทียบกับการเกษตรทั่วไป
• อุณหภูมิและความชื้น: มีการควบคุมอุณหภูมิ ความชื้น และการไหลเวียนของอากาศภายในระบบให้คงที่ตลอด 24 ชั่วโมง เพื่อสร้างสภาวะที่เหมาะสมที่สุดสำหรับการเติบโต
• คาร์บอนไดออกไซด์: สามารถเพิ่มระดับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์เพื่อเร่งอัตราการเติบโตของพืช

ด้วยการควบคุมทั้งหมดนี้ ทำให้การทำฟาร์มแนวดิ่งสามารถปลูกพืชได้ตลอดทั้งปี โดยไม่ต้องกังวลเรื่องฤดูกาล ภัยธรรมชาติ หรือสภาพอากาศที่ไม่เอื้ออำนวย

หลักการทำงานเบื้องหลังความสดใหม่

ความสดใหม่ที่โดดเด่นของผักจากฟาร์มตึกไม่ได้เกิดขึ้นโดยบังเอิญ แต่เป็นผลโดยตรงจากหลักการทำงานของระบบที่ออกแบบมาเพื่อลดข้อจำกัดของการเกษตรแบบดั้งเดิม ประการแรกคือ การลดระยะทางอาหาร (Food Miles) การตั้งฟาร์มในเขตเมืองหรือใกล้แหล่งชุมชนทำให้สามารถขนส่งผลผลิตถึงมือผู้บริโภคได้ภายในไม่กี่ชั่วโมงหลังการเก็บเกี่ยว ซึ่งแตกต่างจากผักทั่วไปที่อาจต้องเดินทางหลายร้อยหรือหลายพันกิโลเมตร ทำให้สูญเสียความสดและคุณค่าทางโภชนาการไประหว่างทาง

ประการที่สองคือ ความสะอาดและความปลอดภัย สภาพแวดล้อมแบบปิดช่วยป้องกันการปนเปื้อนจากมลพิษภายนอก เช่น ฝุ่นควัน สารเคมีในอากาศ และน้ำที่ไม่สะอาด นอกจากนี้ยังเป็นการป้องกันแมลงศัตรูพืชและโรคพืชได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงไม่มีความจำเป็นต้องใช้ยาฆ่าแมลงหรือสารเคมีกำจัดวัชพืช ทำให้ผู้บริโภคมั่นใจได้ว่าจะได้รับประทานผักที่สะอาดและปลอดภัยอย่างแท้จริง

การเปลี่ยนสมการจาก “ฟาร์มสู่โต๊ะอาหาร” (Farm-to-Table) มาเป็น “ฟาร์มสู่ชั้นวาง” (Farm-to-Shelf) ที่มีระยะห่างเพียงไม่กี่เมตร คือการรับประกันความสดใหม่ในระดับที่ไม่เคยมีมาก่อน

ปรากฏการณ์ ‘ผักฟาร์มตึก’ ในซูเปอร์มาร์เก็ตทั่วโลก

เทรนด์การนำ ผักสด จากฟาร์มแนวดิ่งมาวางจำหน่ายใน ซูเปอร์มาร์เก็ต ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในประเทศใดประเทศหนึ่ง แต่เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลก สะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมผู้บริโภคและความพยายามของธุรกิจค้าปลีกในการสร้างนวัตกรรมเพื่อความยั่งยืน

กรณีศึกษาจากต่างประเทศ: เมื่อห้างค้าปลีกกลายเป็นผู้ผลิต

ในสหรัฐอเมริกา ห้างค้าปลีกยักษ์ใหญ่อย่าง Target ได้เริ่มทดลองติดตั้งฟาร์มแนวดิ่งขนาดเล็กในสาขาของตนเองมาตั้งแต่ปี 2017 โดยร่วมมือกับบริษัทเทคโนโลยีการเกษตรเพื่อปลูกผักหลากหลายชนิด เช่น มันฝรั่ง บีทรูท พริกไทย ไปจนถึงมะเขือเทศสายพันธุ์หายาก ความสำเร็จของโครงการนำร่องได้นำไปสู่การขยายผลไปยังสาขาอื่นๆ เพื่อให้ลูกค้าได้สัมผัสประสบการณ์การเลือกซื้อผักที่เพิ่งเก็บเกี่ยวสดๆ จาก “ฟาร์มในห้าง”

ขณะเดียวกัน Whole Foods Market ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ Amazon ก็มีแผนการใหญ่ในตลาดจีน โดยตั้งเป้าเปิดโรงงานปลูกผักด้วยเทคโนโลยีฟาร์มในร่มกว่า 300 แห่ง เพื่อป้อนผลผลิตให้กับสาขาของตนเองและซูเปอร์มาร์เก็ตในเครือ การเคลื่อนไหวนี้แสดงให้เห็นถึงความเชื่อมั่นในศักยภาพของ ธุรกิจเกษตร รูปแบบใหม่ ที่สามารถรับประกันคุณภาพและปริมาณของผลผลิตได้ตลอดทั้งปี เพื่อตอบสนองตลาดผู้บริโภคขนาดมหึมา

เทรนด์ในประเทศไทย: จากฟาร์มสู่ชั้นวางในห้างสรรพสินค้า

สำหรับประเทศไทย เทรนด์นี้เริ่มเป็นรูปเป็นร่างและเข้าถึงผู้บริโภคในวงกว้างมากขึ้น ตัวอย่างที่ชัดเจนคือการเปิดร้าน “สวรรค์ผัก” ภายในห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัลเวสต์เกต ซึ่งเป็นการร่วมมือระหว่างฟาร์มผักสมัยใหม่จากจังหวัดนครปฐมกับพื้นที่ค้าปลีกใจกลางแหล่งชุมชน

โมเดลธุรกิจนี้น่าสนใจอย่างยิ่ง โดยมีการจัดแสดงชั้นปลูกผักให้เห็นกระบวนการเติบโต และมีไฮไลท์คือ “สลัดบาร์” ที่ลูกค้าสามารถเลือกตักผักสดๆ หลากหลายชนิดได้ด้วยตนเองในราคาประมาณ 28 บาทต่อ 100 กรัม การนำเสนอในรูปแบบนี้ไม่เพียงแต่เป็นการจำหน่ายสินค้า แต่ยังเป็นการสร้างประสบการณ์และให้ความรู้แก่ผู้บริโภคไปพร้อมกัน ทำให้พวกเขาสามารถเห็นที่มาของอาหารและมั่นใจในความสดใหม่ได้ด้วยตาตนเอง นับเป็นก้าวสำคัญที่ทำให้ อาหารแห่งอนาคต กลายเป็นสิ่งที่จับต้องได้ในชีวิตประจำวัน

วิเคราะห์เจาะลึก: ความสดและราคาที่ต้องจ่าย

อนาคตของธุรกิจเกษตรและทางเลือกสำหรับผู้บริโภค