‘ฉลากคาร์บอน’ บุกซูเปอร์! ผักผลไม้ต้องโชว์ค่าก่อนขาย

การเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญกำลังจะเกิดขึ้นบนชั้นวางสินค้าในซูเปอร์มาร์เก็ต เมื่อนโยบายใหม่กำหนดให้ผักและผลไม้ต้องติด “ฉลากคาร์บอน” เพื่อแสดงข้อมูลการปล่อยก๊าซเรือนกระจก นี่คือจุดเปลี่ยนที่ส่งผลกระทบต่อทั้งผู้บริโภค เกษตรกร และระบบนิเวศของธุรกิจค้าปลีกทั้งหมด สะท้อนให้เห็นถึงแนวโน้มของความยั่งยืนที่กำลังกลายเป็นมาตรฐานใหม่ของอุตสาหกรรมอาหาร

ประเด็นสำคัญที่น่าสนใจ

• นิยามและความสำคัญ: ฉลากคาร์บอนเป็นเครื่องมือที่แสดงปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกตลอดวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์ ช่วยสร้างความโปร่งใสและส่งเสริมการผลิตที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
• ผลกระทบต่อทุกภาคส่วน: นโยบายนี้สร้างทั้งโอกาสและความท้าทายให้กับเกษตรกร ผู้ประกอบการ และธุรกิจค้าปลีก ขณะเดียวกันก็มอบอำนาจในการตัดสินใจให้แก่ผู้บริโภคที่ใส่ใจสิ่งแวดล้อม
• กลไกการขับเคลื่อน: องค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (อบก.) เป็นหน่วยงานหลักในการกำกับดูแลมาตรฐานและให้การรับรองฉลากคาร์บอนฟุตพริ้นท์ในประเทศไทย
• ก้าวสู่มาตรฐานสากล: การนำฉลากคาร์บอนมาใช้กับสินค้าเกษตรสอดคล้องกับแนวโน้มของตลาดโลกที่ให้ความสำคัญกับความยั่งยืนมากขึ้น ซึ่งอาจกลายเป็นข้อกำหนดทางการค้าในอนาคต
• อนาคตของการบริโภค: การติดฉลากคาร์บอนบนผักและผลไม้เป็นเพียงจุดเริ่มต้น ซึ่งอาจขยายไปยังผลิตภัณฑ์อาหารประเภทอื่นๆ เพื่อขับเคลื่อนสังคมไปสู่การบริโภคที่ยั่งยืนอย่างเต็มรูปแบบ

บทนำสู่ยุคใหม่ของสินค้าเกษตร

การมาถึงของนโยบาย ‘ฉลากคาร์บอน’ บุกซูเปอร์! ผักผลไม้ต้องโชว์ค่าก่อนขาย ถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญที่กำลังจะปรับเปลี่ยนภูมิทัศน์ของอุตสาหกรรมค้าปลีกและเกษตรกรรมในประเทศไทยอย่างมีนัยสำคัญ มาตรการนี้ไม่ได้เป็นเพียงแค่การเพิ่มป้ายข้อมูลบนบรรจุภัณฑ์ แต่คือการสร้างมาตรฐานใหม่ที่เชื่อมโยงการตัดสินใจซื้อของผู้บริโภคเข้ากับผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมโดยตรง นโยบายดังกล่าว ซึ่งมีเป้าหมายบังคับใช้เต็มรูปแบบภายในปี พ.ศ. 2570 ได้สร้างแรงกระเพื่อมและกระตุ้นให้ทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ตั้งแต่เกษตรกรรายย่อยไปจนถึงซัพพลายเออร์ขนาดใหญ่ ต้องหันมาทบทวนกระบวนการผลิตของตนเองเพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก หรือ คาร์บอนฟุตพริ้นท์ (Carbon Footprint) อย่างจริงจัง

ความสำคัญของเรื่องนี้ทวีคูณขึ้นเมื่อพิจารณาถึงบริบทของโลกที่กำลังเผชิญกับวิกฤตการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ กระแสความใส่ใจในความยั่งยืนของผู้บริโภคที่เพิ่มสูงขึ้น ทำให้ฉลากคาร์บอนกลายเป็นเครื่องมือสื่อสารที่ทรงพลังในการสร้างความเชื่อมั่นและตอบสนองต่อความต้องการของตลาดที่เปลี่ยนไป นี่จึงเป็นช่วงเวลาที่สำคัญสำหรับผู้ประกอบการไทยในการปรับตัวและเตรียมความพร้อม ไม่ว่าจะเป็นการเข้าร่วมโครงการเสริมสร้างศักยภาพอย่าง Carbon Neutrality 2025 หรือการทำความเข้าใจมาตรฐานการประเมินจากหน่วยงานกำกับดูแล เพื่อเปลี่ยนความท้าทายให้กลายเป็นโอกาสทางธุรกิจในตลาดสีเขียวที่กำลังเติบโตอย่างต่อเนื่อง

เจาะลึก ‘ฉลากคาร์บอน’: นิยามและความสำคัญ

เพื่อทำความเข้าใจถึงแก่นแท้ของนโยบายนี้ จำเป็นต้องเริ่มต้นจากการทำความรู้จักกับ “ฉลากคาร์บอน” ว่าคืออะไร และเหตุใดจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อภาคการเกษตร โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับสินค้าที่อยู่ในชีวิตประจำวันอย่างผักและผลไม้

ฉลากคาร์บอนคืออะไร?

ฉลากคาร์บอน หรือที่รู้จักในชื่ออย่างเป็นทางการว่า “ฉลากคาร์บอนฟุตพริ้นท์ของผลิตภัณฑ์” (Carbon Footprint of Product) คือเครื่องหมายที่แสดงข้อมูลปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทั้งหมดที่เกิดขึ้นตลอดวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์นั้นๆ ซึ่งถูกคำนวณออกมาในหน่วยของกิโลกรัมคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า (kgCO2eq)

คำว่า “วัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์” (Product Life Cycle) มีความหมายครอบคลุมทุกขั้นตอน ตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ ได้แก่:

• การจัดหาวัตถุดิบ: กระบวนการเพาะปลูก การใช้ปุ๋ย การใช้น้ำ และพลังงานในฟาร์ม
• การผลิตและแปรรูป: การคัดแยก การล้าง การตัดแต่ง และการบรรจุหีบห่อ
• การขนส่ง: การลำเลียงผลผลิตจากฟาร์มไปยังศูนย์กระจายสินค้า และต่อไปยังซูเปอร์มาร์เก็ต
• การใช้งาน: พลังงานที่ใช้ในการเก็บรักษา เช่น การแช่ตู้เย็นที่บ้านผู้บริโภค (แม้ส่วนนี้มักจะถูกประเมินเป็นค่าเฉลี่ย)
• การจัดการซากหลังการใช้งาน: การกำจัดเปลือกหรือส่วนที่เหลือทิ้ง รวมถึงบรรจุภัณฑ์

ดังนั้น ตัวเลขบนฉลากคาร์บอนจึงเป็นภาพสะท้อนของผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมทั้งหมดของสินค้าชิ้นนั้น ไม่ใช่แค่จากขั้นตอนการผลิตเพียงอย่างเดียว แต่เป็นผลรวมของทุกกิจกรรมที่เกี่ยวข้องจนกว่าสินค้าจะถูกบริโภคและจัดการซากเรียบร้อย

ทำไมต้องเริ่มต้นที่ผักและผลไม้?

ภาคการเกษตรเป็นหนึ่งในแหล่งปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่สำคัญของโลก การเลือกเริ่มต้นนโยบายฉลากคาร์บอนกับผักและผลไม้จึงมีเหตุผลสนับสนุนหลายประการ:

• ความหลากหลายในกระบวนการผลิต: ผักและผลไม้ชนิดเดียวกันอาจมีค่าคาร์บอนฟุตพริ้นท์แตกต่างกันมหาศาล ขึ้นอยู่กับวิธีการเพาะปลูก เช่น การปลูกในโรงเรือนที่ต้องใช้พลังงานในการควบคุมอุณหภูมิเทียบกับการปลูกแบบเปิด, การใช้ปุ๋ยเคมีเทียบกับปุ๋ยอินทรีย์, หรือการจัดการน้ำ
• ผลกระทบจากการขนส่ง: ระยะทางและรูปแบบการขนส่งเป็นปัจจัยสำคัญ ผักผลไม้ที่นำเข้าโดยเครื่องบินจะมีคาร์บอนฟุตพริ้นท์สูงกว่าผลผลิตที่ปลูกในประเทศและขนส่งทางรถยนต์อย่างมาก การแสดงข้อมูลนี้จะกระตุ้นให้เกิดการสนับสนุนสินค้าท้องถิ่น (Local Sourcing) มากขึ้น
• สร้างการรับรู้ในวงกว้าง: ผักและผลไม้เป็นสินค้าอุปโภคบริโภคพื้นฐานที่เข้าถึงคนทุกกลุ่ม การนำร่องกับสินค้าประเภทนี้จึงเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพในการสร้างความตระหนักรู้และให้ความรู้แก่ผู้บริโภคจำนวนมากเกี่ยวกับแนวคิดของคาร์บอนฟุตพริ้นท์

ฉลากคาร์บอนไม่ได้เป็นเพียงตัวเลข แต่เป็นเรื่องราวที่บอกเล่าการเดินทางของอาหารจากฟาร์มสู่จาน ซึ่งจะช่วยให้ผู้บริโภคกลายเป็นส่วนหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงเพื่อความยั่งยืน

นโยบายใหม่ที่เปลี่ยนโฉมวงการค้าปลีก

การประกาศบังคับใช้ฉลากคาร์บอนสำหรับผักและผลไม้โดยเครือซูเปอร์มาร์เก็ตยักษ์ใหญ่ไม่ได้เกิดขึ้นอย่างฉับพลัน แต่เป็นผลมาจากแรงผลักดันเชิงกลยุทธ์ทั้งจากภายในและภายนอกองค์กร ซึ่งสะท้อนถึงทิศทางของธุรกิจค้าปลีกสมัยใหม่ที่ต้องผนวกความยั่งยืนเข้าเป็นส่วนหนึ่งของแกนหลักในการดำเนินงาน

เบื้องหลังการตัดสินใจของธุรกิจค้าปลีกขนาดใหญ่

ปัจจัยหลักที่ขับเคลื่อนการตัดสินใจครั้งนี้มาจากหลายมิติ:

1. การตอบสนองต่อความต้องการของผู้บริโภค: ผู้บริโภคในยุคปัจจุบัน โดยเฉพาะกลุ่ม Millennials และ Gen Z มีความตระหนักรู้ด้านสิ่งแวดล้อมสูงขึ้น และต้องการสนับสนุนแบรนด์ที่มีความรับผิดชอบต่อสังคม การให้ข้อมูลที่โปร่งใสผ่านฉลากคาร์บอนจึงเป็นการตอบสนองโดยตรงต่อความต้องการนี้ และสามารถสร้างความภักดีต่อแบรนด์ได้ในระยะยาว
2. การบรรลุเป้าหมายด้านความยั่งยืนขององค์กร (ESG): บริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์และองค์กรขนาดใหญ่ทั่วโลกต่างถูกกดดันให้ต้องมีเป้าหมายด้านสิ่งแวดล้อม สังคม และธรรมาภิบาล (Environmental, Social, and Governance: ESG) ที่ชัดเจน การกำหนดนโยบายให้ซัพพลายเออร์ต้องติดฉลากคาร์บอนเป็นวิธีหนึ่งในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางอ้อม (Scope 3 Emissions) ซึ่งครอบคลุมทั้งห่วงโซ่อุปทาน
3. การสร้างความได้เปรียบทางการแข่งขัน: ในตลาดที่มีการแข่งขันสูง การเป็นผู้นำด้านความยั่งยืนสามารถสร้างภาพลักษณ์ที่ดีและเป็นจุดขายที่แตกต่างจากคู่แข่งได้ ซูเปอร์มาร์เก็ตที่ริเริ่มนโยบายนี้ก่อนย่อมได้รับการยอมรับในฐานะองค์กรที่มองการณ์ไกลและใส่ใจต่ออนาคต
4. การเตรียมพร้อมสำหรับกฎระเบียบในอนาคต: หลายประเทศทั่วโลกเริ่มมีมาตรการทางการค้าที่เกี่ยวข้องกับคาร์บอนฟุตพริ้นท์ เช่น มาตรการปรับคาร์บอนก่อนข้ามพรมแดน (CBAM) ของสหภาพยุโรป การเตรียมความพร้อมตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้ธุรกิจและซัพพลายเออร์สามารถปรับตัวและแข่งขันในตลาดโลกได้