มหา’ลัยดังใช้ AI สอบปากเปล่า! จบจริงไหม?

กระแสความก้าวหน้าของปัญญาประดิษฐ์ (AI) ได้ส่งผลกระทบต่อทุกวงการ รวมถึงภาคการศึกษา ทำให้เกิดคำถามและการถกเถียงมากมาย หนึ่งในนั้นคือประเด็นร้อนที่ว่า มหา’ลัยดังใช้ AI สอบปากเปล่า! จบจริงไหม? ซึ่งสร้างความสนใจและความกังวลต่อนักศึกษาและบุคลากรทางการศึกษาอย่างกว้างขวาง

• ปัจจุบันยังไม่มีประกาศอย่างเป็นทางการจากมหาวิทยาลัยชั้นนำในประเทศไทยเกี่ยวกับการใช้ระบบ AI ในการสอบปากเปล่าเพื่อเป็นเกณฑ์ตัดสินการจบการศึกษา
• AI ถูกมองว่าเป็นเครื่องมือสนับสนุนการศึกษาที่มีศักยภาพ เช่น ช่วยจำลองสถานการณ์สอบ หรือวิเคราะห์ข้อมูลเบื้องต้น แต่ยังไม่สามารถทดแทนการประเมินโดยคณาจารย์ผู้ทรงคุณวุฒิได้ทั้งหมด
• การอนุมัติวุฒิการศึกษายังคงเป็นไปตามมาตรฐานและกระบวนการของสถาบัน ซึ่งเกี่ยวข้องกับการประเมินผลในหลายมิติและต้องผ่านการรับรองจากบุคลากรทางการศึกษา
• ความท้าทายหลักในการนำ AI มาใช้ในการสอบวัดผลคือประเด็นด้านความเท่าเทียม อคติของอัลกอริทึม และการรักษาคุณภาพและมาตรฐานของการประเมินผลทางวิชาการ

ภาพรวมของ AI ในการสอบวัดผลระดับอุดมศึกษา

คำถามที่ว่า มหา’ลัยดังใช้ AI สอบปากเปล่า! จบจริงไหม? ได้กลายเป็นหัวข้อสนทนาที่สำคัญในแวดวงการศึกษาไทย สะท้อนถึงความตื่นตัวต่อเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ที่พัฒนาอย่างรวดเร็วและความพยายามของสถาบันการศึกษาในการปรับตัวเพื่อรับมือกับความท้าทายใหม่ ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาการทุจริตทางวิชาการที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้ AI ช่วยในการทำวิทยานิพนธ์หรืองานวิจัย แนวคิดเรื่อง “AI Viva” หรือการสอบปากเปล่าด้วย AI จึงเกิดขึ้นท่ามกลางการแสวงหาวิธีการประเมินผลที่ทันสมัยและมีประสิทธิภาพมากขึ้น

บริบทของเรื่องนี้เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่ Generative AI เช่น โมเดลภาษาขนาดใหญ่ (LLMs) เข้ามามีบทบาทในชีวิตประจำวันมากขึ้น นักศึกษาและนักวิจัยสามารถเข้าถึงเครื่องมือที่ช่วยสร้างสรรค์เนื้อหาได้อย่างง่ายดาย ทำให้มหาวิทยาลัยต้องทบทวนวิธีการวัดความรู้ความสามารถที่แท้จริงของบัณฑิต การสอบปากเปล่าซึ่งเป็นขั้นตอนสุดท้ายที่สำคัญในการประเมินความเข้าใจเชิงลึกจึงถูกหยิบยกขึ้นมาพิจารณาว่าจะสามารถนำเทคโนโลยี AI เข้ามาประยุกต์ใช้ได้อย่างไรบ้าง อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงนี้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อนักศึกษา คณาจารย์ และผู้กำหนดนโยบายของมหาวิทยาลัย ซึ่งต้องสร้างสมดุลระหว่างการนำนวัตกรรมมาใช้กับการรักษามาตรฐานและความน่าเชื่อถือทางวิชาการ

สถานะปัจจุบันของการใช้ AI สอบปากเปล่าในประเทศไทย

ข้อเท็จจริง: ข่าวลือหรือความเข้าใจผิด?

จากการตรวจสอบข้อมูลอย่างเป็นทางการ ณ ปัจจุบัน พบว่ายังไม่มีมหาวิทยาลัยชั้นนำแห่งใดในประเทศไทยประกาศใช้ระบบ AI สำหรับการสอบปากเปล่า (Oral Examination หรือ Viva Voce) เป็นเกณฑ์หลักในการอนุมัติการจบการศึกษาอย่างเป็นทางการ ข้อมูลที่ปรากฏอาจเป็นเพียงการพูดคุยถึงแนวคิดในอนาคต หรือเป็นความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนจากการนำเสนอข่าวที่เน้นความน่าสนใจของเทคโนโลยี

แม้ว่าแนวคิดเรื่อง สอบปากเปล่า AI จะเป็นสิ่งที่น่าสนใจและมีการถกเถียงกันในระดับสากล แต่การนำมาปฏิบัติจริงนั้นมีความซับซ้อนและต้องผ่านการพิจารณาอย่างรอบด้าน ทั้งในด้านเทคโนโลยี จริยธรรม และมาตรฐานการศึกษา การประเมินผลสิ้นสุดของการศึกษาในระดับบัณฑิตศึกษา เช่น การสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ ยังคงอาศัยดุลยพินิจและความเชี่ยวชาญของคณะกรรมการสอบซึ่งเป็นมนุษย์เป็นหลัก เพื่อให้สามารถซักถามในประเด็นที่ลึกซึ้งและประเมินความสามารถในการคิดวิเคราะห์ของผู้เรียนได้อย่างแท้จริง

ตัวอย่างการบูรณาการ AI ในการศึกษาไทย

อย่างไรก็ตาม การนำ AI มาใช้ในแวดวงการศึกษาไทยนั้นมีอยู่จริงและกำลังเติบโตอย่างต่อเนื่อง แต่เป็นการใช้งานในบทบาทอื่น ๆ ที่ไม่ใช่การตัดสินผลการศึกษาโดยตรง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือ:

• มหาวิทยาลัยที่มุ่งเน้นด้าน AI: สถาบันอุดมศึกษาบางแห่ง เช่น CMKL University ซึ่งเป็นความร่วมมือระหว่าง Carnegie Mellon University และสถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง (KMITL) ได้เปิดหลักสูตรที่เน้นการสร้างบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญด้าน AI โดยตรง ซึ่งเป็นการส่งเสริมระบบนิเวศของ AI ในประเทศ
• โครงการพัฒนาทักษะ: มีการจัดกิจกรรมและโครงการอบรมต่าง ๆ เช่น AI Innovators Project เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับพื้นฐานและการประยุกต์ใช้ AI ให้กับนักเรียนและครู ซึ่งเป็นการวางรากฐานสำหรับการพัฒนานวัตกรรมในอนาคต
• เครื่องมือช่วยสอนและวิจัย: คณาจารย์และนักวิจัยเริ่มใช้เครื่องมือ AI เพื่อช่วยในการวิเคราะห์ข้อมูล ตรวจสอบการคัดลอกผลงาน (Plagiarism) หรือแม้กระทั่งใช้เป็นผู้ช่วยสอนเสมือนจริงในบางรายวิชา

ตัวอย่างเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าทิศทางของ การศึกษาไทย 2568 และปีต่อ ๆ ไป คือการนำ AI เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนการสอนและการวิจัย เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและเตรียมความพร้อมให้กับบัณฑิตสำหรับโลกการทำงานยุคใหม่ แต่ยังไม่ใช่ในฐานะผู้ประเมินหลักสำหรับการจบการศึกษา

AI Viva คืออะไร และทำงานอย่างไร?

แนวคิดและกลไกการทำงานเบื้องต้น

ระบบ AI Viva หรือการสอบปากเปล่าด้วยปัญญาประดิษฐ์ เป็นแนวคิดของระบบอัตโนมัติที่ออกแบบมาเพื่อจำลองกระบวนการสอบปากเปล่า โดยใช้เทคโนโลยีการประมวลผลภาษาธรรมชาติ (Natural Language Processing – NLP), การรู้จำเสียงพูด (Speech Recognition), และการเรียนรู้ของเครื่อง (Machine Learning) เพื่อโต้ตอบกับผู้เข้าสอบและประเมินคำตอบตามเกณฑ์ที่กำหนดไว้

ในทางทฤษฎี ระบบอาจทำงานโดยมีขั้นตอนดังนี้:

1. การสร้างชุดคำถาม: AI อาจสุ่มสร้างคำถามจากคลังข้อมูล หรือสร้างคำถามแบบไดนามิกโดยอ้างอิงจากเนื้อหาของวิทยานิพนธ์หรืองานวิจัยของผู้เข้าสอบ
2. การโต้ตอบ: ผู้เข้าสอบตอบคำถามด้วยเสียง ระบบ AI จะทำการแปลงเสียงเป็นข้อความและวิเคราะห์เนื้อหาของคำตอบ
3. การประเมินผล: อัลกอริทึมจะประเมินคำตอบโดยเปรียบเทียบกับฐานความรู้, ตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูล, ประเมินความชัดเจนในการอธิบาย และอาจวิเคราะห์ความมั่นใจจากน้ำเสียงหรือการแสดงออกทางสีหน้า (หากมีการใช้เทคโนโลยีวิเคราะห์ภาพร่วมด้วย)
4. การให้คะแนนและข้อเสนอแนะ: ระบบจะสรุปผลการประเมินเป็นคะแนนและอาจให้ข้อเสนอแนะเบื้องต้นแก่นักศึกษาหรือคณะกรรมการสอบ

ศักยภาพของ AI ในการเป็นเครื่องมือเสริม

แม้การใช้ AI แทนที่กรรมการสอบทั้งหมดจะยังเป็นเรื่องไกลตัว แต่ศักยภาพในการเป็นเครื่องมือเสริมนั้นมีอยู่สูงมาก AI สามารถเข้ามาช่วยลดภาระของอาจารย์และเพิ่มประสิทธิภาพของกระบวนการสอบได้หลายด้าน เช่น:

• การฝึกซ้อม: นักศึกษาสามารถใช้ระบบ AI เพื่อฝึกซ้อมการตอบคำถามและรับข้อเสนอแนะเบื้องต้นก่อนการสอบจริง ช่วยสร้างความคุ้นเคยและลดความประหม่า
• การถอดความและบันทึก: AI สามารถถอดเสียงการสอบทั้งหมดเป็นข้อความได้อย่างแม่นยำ ช่วยให้คณะกรรมการมีบันทึกที่เป็นลายลักษณ์อักษรสำหรับทบทวนและอ้างอิง
• การวิเคราะห์เบื้องต้น: ระบบอาจช่วยวิเคราะห์ประเด็นสำคัญในคำตอบ หรือ flagging จุดที่อาจต้องมีการซักถามเพิ่มเติมโดยกรรมการที่เป็นมนุษย์
• การจัดสอบทางไกล: AI สามารถทำหน้าที่เป็นผู้คุมสอบ (Proctor) ในการสอบออนไลน์ เพื่อตรวจจับพฤติกรรมที่น่าสงสัยหรือการ โกงสอบ AI รูปแบบต่าง ๆ

บทบาทของ AI ในปัจจุบันและอนาคตอันใกล้จึงเน้นไปที่การทำงานร่วมกับมนุษย์ (Human-in-the-loop) เพื่อยกระดับกระบวนการประเมินผลให้มีความโปร่งใสและมีประสิทธิภาพมากขึ้น แทนที่จะเป็นการทดแทนมนุษย์โดยสิ้นเชิง

วิเคราะห์ประเด็น “จบจริงไหม” เมื่อ AI เป็นผู้ประเมิน

กระบวนการอนุมัติการจบการศึกษา

คำถามสำคัญที่ว่า หากใช้ AI สอบแล้วจะ “จบจริงไหม” นั้น คำตอบขึ้นอยู่กับกระบวนการและมาตรฐานของสถาบันการศึกษา การอนุมัติการจบการศึกษาหรือการให้วุฒิปริญญาบัตรไม่ใช่ผลลัพธ์จากการสอบเพียงครั้งเดียว แต่เป็นผลรวมของการประเมินที่ซับซ้อนและหลากหลายตลอดหลักสูตร ซึ่งประกอบด้วยการเรียนรายวิชา, การทำโครงงาน, การสอบวัดผลต่าง ๆ และที่สำคัญคือการพิจารณาโดยคณะกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิของมหาวิทยาลัย

ดังนั้น แม้ในอนาคตจะมีการนำระบบ AI เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของการสอบปากเปล่า ผลลัพธ์จาก AI จะเป็นเพียง “ข้อมูลประกอบการพิจารณา” ชิ้นหนึ่งเท่านั้น การตัดสินใจสุดท้ายยังคงต้องผ่านการรับรองจากคณะกรรมการที่เป็นมนุษย์ ซึ่งมีหน้าที่ในการประเมินภาพรวมทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นความสามารถในการคิดเชิงวิพากษ์, ความคิดสร้างสรรค์ และจรรยาบรรณทางวิชาการ ซึ่งเป็นสิ่งที่ AI ในปัจจุบันยังไม่สามารถวัดผลได้อย่างสมบูรณ์

มาตรฐานและข้อบังคับของสถาบัน

วุฒิการศึกษาจะถือว่า “จบจริง” และเป็นที่ยอมรับได้ ก็ต่อเมื่อกระบวนการทั้งหมดสอดคล้องกับข้อบังคับของมหาวิทยาลัยและมาตรฐานของหน่วยงานกำกับดูแลการศึกษา เช่น สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) การเปลี่ยนแปลง เกณฑ์จบใหม่ ที่มีนัยสำคัญอย่างการใช้ AI มาตัดสินผล จำเป็นต้องผ่านการวิจัย, การทดลอง, และการรับรองมาตรฐานอย่างเข้มงวด เพื่อให้แน่ใจว่าคุณภาพของบัณฑิตจะไม่ลดลงและวุฒิการศึกษายังคงมีความน่าเชื่อถือทั้งในระดับประเทศและสากล

สรุปได้ว่า ตราบใดที่การตัดสินใจสุดท้ายยังอยู่ภายใต้การกำกับดูแลและอนุมัติโดยบุคลากรทางการศึกษาตามเกณฑ์มาตรฐานที่กำหนดไว้ วุฒิการศึกษานั้นย่อมถือว่าเป็นการจบการศึกษาที่สมบูรณ์และเป็นที่ยอมรับ

ความท้าทายและข้อควรพิจารณาทางจริยธรรม

การนำเทคโนโลยี AI มาใช้ในการสอบวัดผลระดับสูง ก่อให้เกิดคำถามและความท้าทายที่สำคัญหลายประการที่สถาบันการศึกษาต้องพิจารณาอย่างถี่ถ้วนก่อนการนำไปใช้จริง

อคติของอัลกอริทึมและความเท่าเทียม

AI เรียนรู้จากข้อมูลที่มีอยู่ ซึ่งหากข้อมูลที่ใช้ฝึกฝน (Training Data) มีอคติแฝงอยู่ เช่น อคติทางภาษา, สำเนียง, หรือวัฒนธรรม ระบบ AI ก็อาจประเมินผลอย่างไม่เป็นธรรมได้ ตัวอย่างเช่น ระบบอาจให้คะแนนผู้ที่พูดภาษาอังกฤษสำเนียงมาตรฐานสูงกว่าผู้ที่มีสำเนียงท้องถิ่น ทั้งที่เนื้อหาของคำตอบอาจมีความถูกต้องเหมือนกัน นอกจากนี้ ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงเทคโนโลยี เช่น คอมพิวเตอร์ประสิทธิภาพสูงหรืออินเทอร์เน็ตความเร็วสูง ก็อาจทำให้นักศึกษาบางกลุ่มเสียเปรียบได้

ความปลอดภัยของข้อมูลและความเป็นส่วนตัว

การสอบด้วย AI จำเป็นต้องมีการเก็บข้อมูลส่วนบุคคลที่ละเอียดอ่อนจำนวนมาก ทั้งข้อมูลชีวภาพ (ใบหน้า, เสียง) และข้อมูลทางวิชาการ (ผลงานวิจัย, คำตอบ) จึงเกิดคำถามสำคัญเกี่ยวกับมาตรการในการรักษาความปลอดภัยของข้อมูลเหล่านี้ ว่าจะจัดเก็บอย่างไร ใครสามารถเข้าถึงได้ และจะป้องกันการรั่วไหลหรือการนำไปใช้ในทางที่ผิดได้อย่างไร

การลดทอนปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์

การสอบปากเปล่าแบบดั้งเดิมไม่ได้เป็นเพียงการวัดความรู้ แต่ยังเป็นโอกาสให้นักศึกษาได้มีปฏิสัมพันธ์กับคณาจารย์ผู้เชี่ยวชาญ ได้รับฟังคำแนะนำ และฝึกฝนทักษะการสื่อสาร การใช้ AI อาจทำให้กระบวนการนี้ขาดมิติของความเป็นมนุษย์ไป ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อประสบการณ์การเรียนรู้และการพัฒนาทักษะทางสังคมของบัณฑิต

อนาคตของการสอบวัดผลในระบบการศึกษาไทย

แม้ว่าการใช้ AI สอบปากเปล่าแบบเต็มรูปแบบจะยังไม่เกิดขึ้นในเร็ววันนี้ แต่แนวโน้มของการนำเทคโนโลยีมาปรับใช้ในการประเมินผลการศึกษานั้นเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ อนาคตของ การศึกษาไทย 2568 และต่อไป อาจมุ่งเน้นไปที่การประเมินผลแบบผสมผสาน (Hybrid Assessment) ที่ใช้จุดแข็งของทั้งมนุษย์และ AI

รูปแบบการประเมินอาจเปลี่ยนจากการท่องจำไปสู่การวัดทักษะที่จำเป็นในศตวรรษที่ 21 เช่น การคิดวิเคราะห์, การแก้ปัญหาที่ซับซ้อน, และการทำงานร่วมกับเทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม มหาวิทยาลัยอาจต้องออกแบบหลักสูตรและเกณฑ์การจบการศึกษาใหม่ที่เน้นการสร้างสรรค์ผลงานจริง, การทำโครงงาน, หรือการประเมินจากแฟ้มสะสมงาน (Portfolio) มากขึ้น ซึ่งเป็นสิ่งที่ AI สามารถเข้ามาช่วยวิเคราะห์และจัดการข้อมูลได้ แต่ไม่สามารถสร้างสรรค์หรือประเมินคุณค่าเชิงลึกได้ด้วยตัวเอง

บทสรุป: สมดุลระหว่างนวัตกรรมและมาตรฐานทางวิชาการ

โดยสรุป ประเด็น “มหา’ลัยดังใช้ AI สอบปากเปล่า! จบจริงไหม?” ในบริบทของประเทศไทยปัจจุบันยังคงเป็นเพียงแนวคิดที่อยู่ระหว่างการศึกษาและถกเถียง ยังไม่มีการนำมาใช้เป็นเกณฑ์ตัดสินการจบการศึกษาอย่างเป็นทางการ การบูรณาการ AI ในระบบการศึกษามุ่งเน้นไปที่การเป็นเครื่องมือสนับสนุนเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและเตรียมความพร้อมให้นักศึกษา มากกว่าที่จะเข้ามาทำหน้าที่แทนผู้ประเมินที่เป็นมนุษย์

คำตอบสำหรับคำถามที่ว่า “จบจริงไหม” ยังคงยืนยันได้ว่า การอนุมัติวุฒิการศึกษานั้นเป็นกระบวนการที่อยู่ภายใต้มาตรฐานและการกำกับดูแลของสถาบันอุดมศึกษาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ซึ่งให้ความสำคัญกับการประเมินอย่างรอบด้านโดยคณาจารย์ผู้ทรงคุณวุฒิ ท้ายที่สุดแล้ว เป้าหมายของการนำเทคโนโลยีเข้ามาใช้คือการสร้างสมดุลระหว่างนวัตกรรมทางการศึกษากับการรักษาไว้ซึ่งคุณภาพและความน่าเชื่อถือทางวิชาการ การติดตามความก้าวหน้าของเทคโนโลยีควบคู่ไปกับการพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์จึงเป็นสิ่งสำคัญที่สุดสำหรับบัณฑิตและบุคลากรทางการศึกษาในยุคดิจิทัลนี้