Co-living คนสูงวัย: แชร์บ้าน แชร์เพื่อน ไม่แชร์เหงา

Co-living สำหรับผู้สูงวัยเป็นเทรนด์ที่อยู่อาศัยที่กำลังได้รับความสนใจทั่วโลก รวมถึงในประเทศไทย เพื่อตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรที่เข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างเต็มรูปแบบ แนวคิดนี้ไม่ได้เป็นเพียงการหาที่พักอาศัย แต่เป็นการสร้างชุมชนที่เน้นการพึ่งพาอาศัย แบ่งปันทรัพยากร และลดปัญหาความโดดเดี่ยวทางสังคม ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตในวัยเกษียณ

ภาพรวมของ Co-living สำหรับผู้สูงวัย

แนวคิด Co-living คนสูงวัย: แชร์บ้าน แชร์เพื่อน ไม่แชร์เหงา เป็นรูปแบบการใช้ชีวิตที่ได้รับการออกแบบมาเพื่อแก้ไขปัญหาสำคัญในวัยเกษียณ โดยเฉพาะความรู้สึกโดดเดี่ยวและการขาดปฏิสัมพันธ์ทางสังคม รูปแบบนี้คือการที่กลุ่มผู้สูงอายุเข้ามาอยู่อาศัยในพื้นที่เดียวกัน โดยอาจมีห้องหรือบ้านเป็นของส่วนตัว แต่ใช้พื้นที่ส่วนกลาง เช่น ห้องครัว ห้องนั่งเล่น สวน หรือพื้นที่ทำกิจกรรมร่วมกัน จุดประสงค์หลักคือการสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการมีปฏิสัมพันธ์ สร้างมิตรภาพใหม่ และช่วยเหลือเกื้อกูลกันในชีวิตประจำวัน ซึ่งแตกต่างจากบ้านพักคนชราแบบดั้งเดิมที่เน้นการดูแลทางการแพทย์เป็นหลัก แต่ Co-living จะเน้นการสร้างเสริมคุณภาพชีวิตทางสังคมและจิตใจให้แข็งแรงควบคู่กันไป

ทำไมแนวคิดนี้จึงสำคัญต่อสังคมสูงวัยของไทย

ประเทศไทยได้เข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์ (Aged Society) มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2565 โดยมีสัดส่วนประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปมากกว่า 20% ของประชากรทั้งหมด และคาดว่าจะเข้าสู่สังคมสูงวัยระดับสุดยอด (Super-Aged Society) ในอีกไม่ถึงสิบปีข้างหน้า การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรนี้ส่งผลกระทบในหลายมิติ โดยเฉพาะด้านที่อยู่อาศัยและการดูแลผู้สูงอายุ ครอบครัวไทยในปัจจุบันมีขนาดเล็กลง คนรุ่นใหม่นิยมแยกไปสร้างครอบครัวของตนเอง ทำให้ผู้สูงอายุจำนวนมากต้องใช้ชีวิตตามลำพัง ซึ่งเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า ปัญหาด้านสุขภาพ และความปลอดภัย

ดังนั้น Co-living จึงกลายเป็นทางเลือกใหม่ที่น่าสนใจสำหรับผู้สูงอายุที่ยังสุขภาพแข็งแรงและสามารถดูแลตนเองได้ (Active Senior) ที่ต้องการใช้ชีวิตอย่างมีอิสระ มีสังคม และมีความปลอดภัย โมเดลนี้ไม่เพียงช่วยลดภาระของภาครัฐในการจัดหาสวัสดิการ แต่ยังเป็นเทรนด์อสังหาฯ ที่เปิดโอกาสให้นักพัฒนาสามารถสร้างสรรค์โครงการที่ตอบโจทย์ความต้องการเฉพาะกลุ่มได้อีกด้วย นับเป็นการวางแผนเกษียณรูปแบบใหม่ที่ให้ความสำคัญกับความสุขและความสัมพันธ์ทางสังคมเป็นหัวใจสำคัญ

เจาะลึกรูปแบบการอยู่อาศัยร่วมกันสำหรับวัยเกษียณ

ที่อยู่อาศัยวัยเกษียณในลักษณะของการอยู่ร่วมกันนั้นมีหลากหลายรูปแบบ แต่ละแบบมีระดับความเป็นส่วนตัวและการแบ่งปันพื้นที่แตกต่างกันไป เพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถเลือกรูปแบบที่เหมาะสมกับไลฟ์สไตล์และความต้องการของตนเองได้มากที่สุด

Co-housing: ชุมชนเกื้อกูลที่มีพื้นที่ส่วนตัว

Co-housing หรือ โคฮาวซิง เป็นรูปแบบที่ได้รับความนิยมอย่างมากในต่างประเทศ โดยมีลักษณะเป็นชุมชนขนาดเล็กที่ประกอบด้วยบ้านหรือยูนิตที่พักอาศัยส่วนตัวที่มีฟังก์ชันครบครัน แต่สมาชิกทุกคนในชุมชนจะเป็นเจ้าของและใช้ประโยชน์จากพื้นที่ส่วนกลางร่วมกัน เช่น ห้องรับประทานอาหารขนาดใหญ่ ห้องครัวกลาง ห้องซักรีด สวนหย่อม หรือห้องจัดกิจกรรมต่างๆ จุดเด่นของ Co-housing คือการที่สมาชิกมีส่วนร่วมในการออกแบบและบริหารจัดการชุมชนร่วมกัน ทำให้เกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของและมีความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้น ขนาดของชุมชนอาจมีตั้งแต่ 10–40 ครัวเรือน และมักมีบริการเสริมด้านสุขภาพ เช่น การตรวจสุขภาพประจำปี หรือการจัดหานักกายภาพบำบัดเข้ามาให้บริการ

Homesharing: แบ่งปันพื้นที่ในบ้านเพื่อลดความเหงา

Homesharing หรือ โฮมแชร์ริง เป็นแนวคิดที่ผู้สูงอายุซึ่งเป็นเจ้าของบ้านและยังอาศัยอยู่ในบ้านของตนเอง เปิดรับบุคคลอื่นเข้ามาเช่าห้องหรือพื้นที่ว่างในบ้าน เพื่อแลกกับค่าเช่า การช่วยเหลืองานบ้านเล็กๆ น้อยๆ หรือเป็นเพื่อนพูดคุยดูแลกันในชีวิตประจำวัน โมเดลนี้เหมาะสำหรับผู้สูงอายุที่ต้องการอยู่ในบ้านที่คุ้นเคยแต่รู้สึกเหงา หรือต้องการรายได้เสริมเพื่อแบ่งเบาภาระค่าใช้จ่าย การทำ Homesharing ช่วยสร้างประโยชน์ร่วมกันทั้งสองฝ่าย ผู้สูงอายุมีเพื่อนอยู่ด้วยเพื่อความปลอดภัยและลดความโดดเดี่ยว ขณะที่ผู้เช่าก็ได้ที่พักในราคาที่เข้าถึงได้ อย่างไรก็ตาม ความท้าทายของรูปแบบนี้คือการหาผู้ร่วมอาศัยที่เข้ากันได้ และการกำหนดขอบเขตความเป็นส่วนตัวและการช่วยเหลือซึ่งกันและกันให้ชัดเจน

Co-living: ต่อยอดสู่สังคมผู้สูงวัยยุคใหม่

Co-living หรือ โคลีฟวิ่ง แต่เดิมเป็นแนวคิดที่พักอาศัยสำหรับคนรุ่นใหม่และวัยทำงานในเมืองใหญ่ ที่เน้นการใช้พื้นที่ส่วนกลางและสิ่งอำวยความสะดวกที่ครบครันร่วมกัน ปัจจุบันแนวคิดนี้ถูกนำมาปรับใช้กับกลุ่มผู้สูงอายุมากขึ้น โดยเน้นการสร้างชุมชนที่มีชีวิตชีวาผ่านกิจกรรมที่หลากหลายและการออกแบบพื้นที่ที่ส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ทางสังคม ข้อแตกต่างจาก Co-housing คือ Co-living มักถูกพัฒนาและบริหารจัดการโดยบริษัทหรือองค์กรมืออาชีพ สมาชิกจึงไม่ต้องเข้ามามีส่วนร่วมในการบริหารจัดการมากนัก แต่สามารถเข้าถึงบริการและกิจกรรมต่างๆ ได้อย่างสะดวกสบาย เช่น คลาสโยคะ คอร์สทำอาหาร หรือการจัดทริปทัศนศึกษาร่วมกัน

ประโยชน์ของการใช้ชีวิตแบบ Co-living ในวัยเก๋า

การเลือกใช้ชีวิตในรูปแบบ Co-living มอบประโยชน์ที่สำคัญหลายประการ ซึ่งช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุได้อย่างมีนัยสำคัญ

• ลดความเหงาและเสริมสร้างมิตรภาพ: ประโยชน์ที่ชัดเจนที่สุดคือการมีเพื่อนบ้านและสังคมอยู่รอบตัวตลอดเวลา การได้ร่วมรับประทานอาหาร พูดคุย หรือทำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกัน ช่วยลดความรู้สึกโดดเดี่ยว ซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญของปัญหาสุขภาพจิตในผู้สูงวัย
• ประหยัดค่าใช้จ่ายและทรัพยากร: การแชร์พื้นที่ส่วนกลางและสิ่งอำนวยความสะดวกต่างๆ เช่น เครื่องซักผ้า อุปกรณ์ครัว หรือแม้กระทั่งรถยนต์ส่วนกลาง ช่วยให้ค่าใช้จ่ายในการดำรงชีพลดลงเมื่อเทียบกับการอยู่คนเดียวในบ้านหลังใหญ่ นอกจากนี้ ค่าส่วนกลางยังถูกหารเฉลี่ยกัน ทำให้สามารถเข้าถึงบริการที่ดีในราคาที่สมเหตุสมผล
• เพิ่มความปลอดภัยและส่งเสริมสุขภาพ: การมีเพื่อนบ้านอยู่ใกล้ๆ ทำให้เกิดการช่วยเหลือซึ่งกันและกันในยามฉุกเฉินหรือเจ็บป่วย หลายโครงการยังมีระบบรักษาความปลอดภัยที่รัดกุมและบริการดูแลสุขภาพเบื้องต้น ทำให้ผู้สูงอายุและครอบครัวรู้สึกอุ่นใจ
• เสริมสร้างความมั่นใจในการใช้ชีวิต: การได้ตัดสินใจเลือกที่อยู่อาศัยและรูปแบบการใช้ชีวิตด้วยตนเอง ทำให้ผู้สูงอายุรู้สึกมีคุณค่าและมีความมั่นใจ การมีอิสระในการเข้าร่วมกิจกรรมที่ชื่นชอบช่วยให้ชีวิตในวัยเกษียณมีความหมายและกระฉับกระเฉง
• คงความเป็นส่วนตัว: แม้จะเน้นการอยู่ร่วมกัน แต่โมเดล Co-living ทุกรูปแบบยังคงให้ความสำคัญกับพื้นที่ส่วนตัว ผู้พักอาศัยจะมีห้องนอนหรือบ้านพักของตนเองที่สามารถใช้เวลาส่วนตัวได้ตามต้องการ สร้างสมดุลที่ลงตัวระหว่างการเข้าสังคมและความเป็นส่วนตัว

ความท้าทายและข้อควรพิจารณา

แม้ว่า Co-living จะมีข้อดีมากมาย แต่การนำแนวคิดนี้มาปรับใช้ก็มีความท้าทายที่ต้องพิจารณาเช่นกัน เพื่อให้การอยู่ร่วมกันเป็นไปอย่างราบรื่น

การอยู่ร่วมกันในชุมชนจำเป็นต้องมีการสื่อสารที่ดี การเปิดใจยอมรับความแตกต่าง และการเคารพพื้นที่ส่วนตัวของกันและกัน ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของการสร้างสังคมที่น่าอยู่

• ความแตกต่างของวิถีชีวิตและทัศนคติ: การนำคนจากหลากหลายพื้นเพมาอยู่ร่วมกันย่อมมีความแตกต่างด้านนิสัย ความคิด และกิจวัตรประจำวัน ซึ่งอาจนำไปสู่ความขัดแย้งเล็กๆ น้อยๆ ได้ การสร้างข้อตกลงร่วมกันและการมีผู้จัดการชุมชนคอยไกล่เกลี่ยจึงเป็นสิ่งสำคัญ
• การจัดการขอบเขตส่วนตัว: ผู้สูงอายุบางรายอาจไม่คุ้นเคยกับการแบ่งปันพื้นที่ส่วนกลางกับผู้อื่น หรืออาจรู้สึกอึดอัดในช่วงแรก การออกแบบพื้นที่ที่ชาญฉลาดซึ่งมีมุมสงบส่วนตัวแทรกอยู่ในพื้นที่ส่วนกลาง สามารถช่วยลดปัญหานี้ได้
• ระบบบริหารจัดการและความร่วมมือ: ชุมชนที่ประสบความสำเร็จต้องมีระบบการบริหารจัดการพื้นที่ส่วนกลางและกิจกรรมที่มีประสิทธิภาพและโปร่งใส โดยเฉพาะในรูปแบบ Co-housing ที่สมาชิกร่วมกันดูแล การกำหนดบทบาทหน้าที่และกฎระเบียบที่ชัดเจนจะช่วยป้องกันความขัดแย้งในระยะยาว

ภาพรวมและตัวอย่างโครงการในประเทศไทย

ในประเทศไทย แนวคิด Co-living สำหรับผู้สูงอายุกำลังอยู่ในช่วงเริ่มต้น แต่ก็เริ่มเห็นภาพที่ชัดเจนขึ้น มีทั้งโครงการที่พัฒนาโดยภาคเอกชนและกลุ่มผู้สูงอายุที่รวมตัวกันเอง

โครงการ Senior Co-housing: เริ่มมีโครงการอสังหาริมทรัพย์ที่พัฒนาขึ้นเพื่อเป็นชุมชน Co-housing สำหรับผู้สูงอายุโดยเฉพาะ โครงการเหล่านี้มักเปิดรับผู้ที่มีอายุ 55 ปีขึ้นไป สุขภาพแข็งแรง และช่วยเหลือตัวเองได้เป็นหลัก โดยมีรูปแบบเป็นบ้านหรือคอนโดมิเนียมพร้อมพื้นที่ส่วนกลางขนาดใหญ่ เช่น คลับเฮาส์ สระว่ายน้ำ ห้องฟิตเนส และสวนผักออร์แกนิก ค่าใช้จ่ายจะประกอบด้วยค่าที่พักอาศัย ซึ่งอาจมีราคาตั้งแต่หลักแสนปลายๆ ไปจนถึงหลายล้านบาท และมีค่าส่วนกลางรายเดือนประมาณ 2,500 บาทขึ้นไป เพื่อใช้ในการบำรุงรักษาส่วนกลางและจัดกิจกรรมสันทนาการต่างๆ

Co-living แนวใหม่แบบไม่เป็นทางการ: นอกจากโครงการที่เป็นทางการแล้ว ยังมีกลุ่มเพื่อนวัยเกษียณที่รวมตัวกันซื้อบ้านหรือคอนโดในโครงการเดียวกัน เพื่อสร้างชุมชนเล็กๆ ของตนเอง รูปแบบนี้มักเกิดขึ้นในกลุ่มคนที่รู้จักและสนิทสนมกันมาก่อน ทำให้การปรับตัวเข้าหากันง่ายขึ้น โดยจะช่วยเหลือดูแลและทำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกันเป็นประจำ

Homesharing ในภาคประชาสังคม: แนวคิด Homesharing เริ่มได้รับการพูดถึงมากขึ้นในแวดวงองค์กรพัฒนาเอกชนและภาคประชาสังคม โดยมีการทดลองทำโครงการนำร่องเพื่อจับคู่ระหว่างผู้สูงอายุที่มีบ้านกับคนหนุ่มสาวหรือนักศึกษาที่ต้องการที่พักในราคาประหยัดและยินดีที่จะช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุ โมเดลนี้ยังมีขนาดเล็ก แต่มีศักยภาพที่จะเติบโตได้ในอนาคต หากมีหน่วยงานกลางที่น่าเชื่อถือเข้ามาช่วยบริหารจัดการ

บทสรุปและอนาคตของที่อยู่อาศัยทางเลือก

แนวคิด Co-living คนสูงวัย: แชร์บ้าน แชร์เพื่อน ไม่แชร์เหงา กำลังกลายเป็นทางเลือกที่สำคัญและมีแนวโน้มเติบโตอย่างต่อเนื่องในสังคมไทย การเปลี่ยนแปลงสู่สังคมสูงวัยเต็มตัว ประกอบกับทัศนคติของผู้คนที่ให้ความสำคัญกับการวางแผนเกษียณที่เน้นคุณภาพชีวิตและความสุขทางใจมากขึ้น ทำให้โมเดลที่อยู่อาศัยที่ส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ทางสังคม ความปลอดภัย และการแบ่งปันทรัพยากรได้รับความสนใจเป็นพิเศษ

Co-living และ Co-housing สำหรับผู้สูงอายุไม่ใช่แค่เทรนด์อสังหาฯ ชั่วคราว แต่เป็นคำตอบที่ยั่งยืนสำหรับความท้าทายของสังคมสูงวัย เป็นทางเลือกใหม่ที่เปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุสามารถออกแบบชีวิตบั้นปลายของตนเองได้ โดยเลือกว่าจะ “แชร์” สิ่งอำนวยความสะดวกและมิตรภาพกับผู้อื่น และจะ “ไม่แชร์” ความเหงาอีกต่อไป การสนับสนุนจากทั้งภาครัฐและภาคเอกชนในการพัฒนาโครงการเหล่านี้ จะเป็นกุญแจสำคัญในการยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุไทยในอนาคต