กีฬาปันจักสีลัต (Pencak Silat) เป็นคำที่มาจากภาษาอินโดนีเซียมาจากคำว่า “ปันจัก” (Pencak) หมายถึงการป้องกันตนเองและคำว่า “สีลัต” (Silat) หมายถึงศิลปะรวมความแล้วหมายถึงศิลปะการป้องกันตนเอง
กีฬาประเภทนี้เดิมเป็นศิลปะการต่อสู้ของคน เชื้อสายมาลายู ในภาคพื้นเอเชียอาคเนย์ ได้แก่ มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ บรูไน และพื้นที่ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ของประเทศไทย คือ ปัตตานี ยะลา สตูล นราธิวาส และสงขลา เรียกว่า “สิละ” “ดีกา” หรือ “บือดีกา” เป็นศิลปะการต่อสู้ด้วยมือเปล่าเท้าเปล่า เน้นให้เห็นลีลาการเคลื่อนไหวที่สวยงาม มีบางท่านกล่าวว่า สิละมีรากคำว่า ศิละ ภาษาสันสกฤต ทั้งนี้เพราะดินแดนของมลายูในอดีตเคยเป็นดินแดนอาณาจักรศรีวิชัย ที่มีวัฒนธรรม อินเดียเข้ามามีบทบาทที่สำคัญ จึงมีคำสันสกฤตปรากฏอยู่มาก ประวัติความเป็นมา ของปันจักสีลัตนั้น มีตำนานเล่าต่อกันมาหลายตำนาน ซึ่งมีส่วนตรงกันและแตกต่างกันบ้าง
โดยเฉพาะต้นกำเนิดของกีฬาประเภทนี้ซึ่ง เขียนขึ้นอยู่กับแต่ละประเทศที่ได้เขียนมา อินโดนีเซีย เล่าไปอย่างหนึ่ง มาเลเซียก็เล่าไปอีกอย่างหนึ่ง ซึ่งผู้เขียนจะได้นำเสนอในโอกาสต่อไป แต่สำหรับครั้งนี้จะขอนำบทความส่วนหนึ่ง ที่เขียนโดย อาจารย์ประพนธ์ เรืองณรงค์ อดีตอาจารย์มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ เรื่องสิละมวยไทยมุสลิม เพื่อเป็นการศึกษาในเรื่องสิละ ที่ชาวไทยมุสลิมในจังหวัดทางภาคใต้รู้จักกันดี
ภาพจาก: th.wikipedia.org
กีฬาปันจักสีลัต ได้รับการจารึกชื่อในปี 2019 ในรายชื่อตัวแทนมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ
นอกเหนือจากองค์ประกอบด้านกีฬาแล้ว ประเพณีของกีฬาปันจักสีลัต ยังรวมถึงด้านจิตใจและจิตวิญญาณ การป้องกันตัว และด้านศิลปะอีกด้วย การเคลื่อนไหวและสไตล์ของ Pencak Silat ได้รับอิทธิพลอย่างมากจากองค์ประกอบต่างๆ ของศิลปะ ซึ่งเกี่ยวข้องกับความสามัคคีของร่างกายและการเคลื่อนไหวที่เข้ากับดนตรีประกอบ คำว่า “เพนจัก” เป็นที่รู้จักกันดีในภาษาชวา ในขณะที่คำว่า “สีลัต” เป็นที่รู้จักกันดีในเกาะสุมาตราตะวันตก โดยอธิบายถึงศิลปะการต่อสู้กลุ่มหนึ่งที่มีความคล้ายคลึงกันหลายประการ นอกเหนือจากคำศัพท์ท้องถิ่นแล้ว แต่ละภูมิภาคยังมีท่วงท่า สไตล์ เพลงประกอบ ดนตรี และอุปกรณ์สนับสนุนของตัวเอง ซึ่งรวมถึงเครื่องแต่งกาย เครื่องดนตรี และอาวุธแบบดั้งเดิม ผู้ปฏิบัติงาน Pencak Silat ได้รับการสอนให้รักษาความสัมพันธ์กับพระเจ้า มนุษย์ และธรรมชาติ และได้รับการฝึกอบรมเกี่ยวกับเทคนิคต่าง ๆ เพื่อรับมือกับการโจมตีหรือสถานการณ์อันตรายอื่น ๆ ตามหลักการเพื่อป้องกันตนเองและผู้อื่น หลีกเลี่ยงการทำร้ายผู้กระทำความผิดและสร้างมิตรภาพ การปฏิบัติเพื่อเสริมสร้างมิตรภาพ รักษาระเบียบสังคม และให้ความบันเทิงในพิธีพิธีกรรม ความรู้และทักษะที่เกี่ยวข้องมักสอนในโรงเรียนนอกระบบและรวมถึงประเพณีปากเปล่าและการแสดงออก เช่น การทักทาย วลีเชิงปรัชญา บทกลอน คำแนะนำ ตลอดจนเพลงและเทคนิคการเล่นเครื่องดนตรี
แม้ว่าจะรู้จักกันดีทั่วโลกในฐานะศิลปะการต่อสู้ประเภทหนึ่ง แต่จริงๆแล้ว Pencak Silat เป็นประเพณีของชาวอินโดนีเซียที่ได้รับการถ่ายทอดมาหลายชั่วอายุคน นอกเหนือจากแง่มุมของการกีฬาแล้ว ประเพณี Pencak Silat ยังรวมถึงแง่มุมของจิตใจและจิตวิญญาณ การป้องกันตัว และศิลปะ เป็นที่รู้จักกันดีในสุมาตราตะวันตก เพื่ออธิบายกลุ่มของศิลปะการต่อสู้ที่มีความคล้ายคลึงกันหลายประการ นอกเหนือจากการใช้คำศัพท์ท้องถิ่นแล้ว แต่ละภูมิภาคยังมีท่วงท่า สไตล์ เพลงประกอบ และอุปกรณ์สนับสนุนเฉพาะของตนเอง การเคลื่อนไหวและรูปแบบใน Pencak Silat ได้รับอิทธิพลอย่างมากจากองค์ประกอบต่างๆ ของศิลปะ ท่วงท่าและรูปแบบเหล่านี้เป็นเอกภาพของการเคลื่อนไหวร่างกาย (วิระกะ) ความรู้สึกในการเคลื่อนไหว (วิระสะ) และการเคลื่อนไหวที่สอดคล้องกับดนตรีประกอบ (วิระมะ) อุปกรณ์สนับสนุนสำหรับ Pencak Silat รวมถึงเครื่องแต่งกาย เครื่องดนตรี และอาวุธแบบดั้งเดิม
ภาพจาก: thethaiger.com
ผู้ปฏิบัติงาน Pencak Silat ได้รับการสอนให้รักษาความสัมพันธ์กับพระเจ้า มนุษย์ และธรรมชาติ ผู้ปฏิบัติงานเหล่านี้ยังได้รับการฝึกฝนในเทคนิคต่าง ๆ เพื่อรับมือกับการโจมตีหรือสถานการณ์อันตรายอื่น ๆ ตามหลักการในการปกป้องตนเองและผู้อื่น หลีกเลี่ยงการทำร้ายผู้กระทำความผิด และสร้างมิตรภาพ Pencak Silat มักจะทำในช่วงพิธีกรรมและงานเฉลิมฉลองต่างๆ ผู้ชายและผู้หญิงทุกวัยรวมถึงผู้พิการสามารถฝึก Pencak Silat ได้ พวกเขามักจะเรียนในโรงเรียน Pencak Silat หรือโรงเรียนวิชาการตั้งแต่ชั้นอนุบาลจนถึงวิทยาลัย หน้าที่ทางสังคมของ Pencak Silat คือการเสริมสร้างมิตรภาพระหว่างสมาชิกในโรงเรียนและระหว่างโรงเรียน รักษาระเบียบสังคม และให้ความบันเทิงในพิธีพิธีกรรม อีกหน้าที่หนึ่งคือใช้ในการรักษาปัญหาของกล้ามเนื้อและกระดูก
บทบาทของ Pencak Silat ได้รับการจัดแสดงในพิธี Jagongan Pencak ในเขตพิเศษของยอกยาการ์ตาและชวากลาง โดยมีหน้าที่ในการเสริมสร้างมิตรภาพในขณะที่ให้ความบันเทิงในพิธีการ และ Manten Pegon ในชวาตะวันออก ในหน้าที่ในการรักษาระเบียบสังคม บทบาทของ Pencak Silat แสดงให้เห็นในประเพณี Parik Pagar Nagari ซึ่งความเชี่ยวชาญของ Pencak Silat ถูกใช้เพื่อปกป้องหมู่บ้าน
ภาพจาก: thethaiger.com
ความหมายทางวัฒนธรรมของ Pencak Silat ซึ่งสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับอัตลักษณ์ส่วนบุคคลของแต่ละโรงเรียนและสมาชิกแต่ละคนแตกต่างกันไปในแต่ละชุมชน การเลือกดนตรีประกอบ รวมถึงเครื่องดนตรี ประเภทของดนตรี เรื่องราว ฯลฯ ตลอดจนการเลือกเครื่องแต่งกายเป็นสิ่งสำคัญในการพัฒนาเอกลักษณ์ส่วนบุคคลดังกล่าว
ความหมายทางวัฒนธรรมยังถูกถ่ายทอดในประเพณีปากเปล่าและการแสดงออกของแต่ละโรงเรียน วลีส่วนใหญ่ที่สอนในโรงเรียนสื่อถึงข้อความขวัญกำลังใจในภาษาท้องถิ่นตามค่านิยม พิธีกรรมบางอย่างมีความหมายทางวัฒนธรรมหลายอย่าง เช่น พิธีปาลังปินตูในวัฒนธรรมเบอตาวี ซึ่งผู้ชายต้องต่อสู้เพื่อความรัก ปกป้องครอบครัว ตระกูล พิธีที่คล้ายกันเช่น Parebut Seeng และ Begalan สามารถพบได้ในชวาตะวันตกและชวากลางตามลำดับ
ที่มา www.pencaksilatthailand.com , ich.unesco.org , warisanbudaya.kemdikbud.go.id