อาณาจักรสุโขทัยก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 1238 เมื่อผู้นำท้องถิ่นสองคนคือ พ่อขุนผาเมือง และพ่อขุนบางกลางหาว รวมกำลังและยึดอำนาจในนิคมนี้ ซึ่งจนถึงขณะนั้นยังอยู่ภายใต้การปกครองของขอม สมัยสุโขทัยถือเป็นยุคทองของอารยธรรมสยาม และศิลปะและสถาปัตยกรรมถือเป็นแบบจำลองที่คลาสสิกและประณีตที่สุดในประวัติศาสตร์ไทยทั้งหมด อาณาจักรสุโขทัยดำรงอยู่ได้สองศตวรรษ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 1438 อาณาจักรสยามอีกอาณาจักรหนึ่งถูกยึดครอง คือ กรุงศรีอยุธยา ซึ่งแม้จะเกิดขึ้นในเวลาต่อมา ก็ได้เพิ่มอำนาจขึ้นจนได้รับชัยชนะ พ่อขุนรามคำแหงทรงเป็นกษัตริย์ที่มีความโดดเด่นมากที่สุดในบรรดากษัตริย์ผู้สืบราชสันตติวงศ์สุโขทัยทั้งเก้าพระองค์ พระองค์ทรงขึ้นครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1275 ถึง พ.ศ. 1317 และภายใต้รัชสมัยของพระองค์สุโขทัยได้ขยายออกไปเพื่อครองพื้นที่ที่ใหญ่กว่าประเทศไทยในปัจจุบัน อีกทั้งในสมัยนั้นได้มีการพัฒนาการเขียนภาษาไทยแบบแรกขึ้นด้วย ในจังหวัดสุโขทัยเริ่มมีการเฉลิมฉลองเทศกาลลอยกระทงแบบดั้งเดิม ซึ่งจัดขึ้นทุกปีในคืนพระจันทร์เต็มดวงในเดือนพฤศจิกายนทั่วประเทศไทย และในระหว่างนั้นผู้คนจะถวายเครื่องบูชาในกระทงพร้อมดอกไม้และธูปเทียน ต้องชี้แจงว่าถึงแม้โดยทั่วไปจะถือว่าสุโขทัยเป็นอาณาจักรสยามแห่งแรก แต่ข้อมูลนี้ไม่ถูกต้องและเป็นความจริงเพียงบางส่วนเท่านั้น อันที่จริง ในดินแดนของประเทศไทยในปัจจุบันมีอาณาจักรพื้นเมืองหลายอาณาจักรก่อนสุโขทัย เช่น อาณาจักรเชียงแสน (พ.ศ. 850-1250) แต่เนื่องจากอาณาจักรเหล่านี้มีขนาดเล็กกว่าและมีอิทธิพลน้อยต่อวิวัฒนาการของสังคมสยาม ในจินตนาการของไทยสุโขทัยจึงได้ขับไล่พวกเขาเป็นอาณาจักรแรกของประเทศไทย