ทุกๆ ปีในประเทศไทย ในคืนวันเพ็ญ เดือน 12 หรือวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติของไทย ซึ่งโดยปกติจะอยู่ในเดือนพฤศจิกายน ชาวบ้านและนักท่องเที่ยวหลายพันคนจะมุ่งหน้าไปยังแหล่งน้ำที่ใกล้ที่สุดเพื่อเฉลิมฉลองเทศกาลลอยกระทง
ในเทศกาลลอยกระทงนี้ ผู้คนจะปล่อยกระทงขนาดเล็กที่ประดิฐด้วยใบตองประดับตกแต่ง โดยจะมีการนำดอกไม้ ธูป และเทียนไว้ด้านบน กระทงเหล่านี้จะถูกวางไว้เพื่อขออมาและขอบคุณพระแม่คงคา ซึ่งเป็นแหล่งน้ำให้มนุษย์ได้ใช้ประโยชน์ต่างๆ รวมทั้งขอขมาที่ได้ทิ้งสิ่งปฏิกูลลงไป และส่วนใหญ่ก็จะอธิษฐานขอสิ่งที่ตนปรารถนาไปด้วย
วันลอยกระทงของปีนี้ตรงกับวันศุกร์ที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2567 โดยงานจะจัดขึ้นทั่วประเทศ แต่การเฉลิมฉลองที่ใหญ่ที่สุดจะจัดขึ้นที่สุโขทัย เมืองโบราณที่มีแหล่งมรดกโลกโดยองค์การองค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก
เทศกาลแห่งแสงไฟซึ่งจัดขึ้นเป็นเวลาหนึ่งสัปดาห์นี้ เต็มไปด้วยขบวนแห่แบบดั้งเดิม การแสดงแสง สี เสียง และดอกไม้ไฟ ซึ่งจะทำให้ผู้มาเยือนได้มีโอกาสชมโบราณสถานของเมืองที่ประดับไฟอย่างงดงามเพื่อเฉลิมฉลองมรดกอันน่าประทับใจของอุทยานประวัติศาสตร์แห่งนี้ แม้ว่าคุณจะไม่สามารถเดินทางไปจังหวัดสุโขทัยเพื่อร่วมงานเทศกาลลอยกระทงได้ แต่ระหว่างวันที่ 8-15 พฤศจิกายน ก็สามารถมาเยี่ยมชมได้ตลอดทั้งปี
ภาพจาก: racingandtravelingover50.com
ต้นกำเนิดของสยาม
สุโขทัยเป็นเมืองหลวงแห่งแรกของราชอาณาจักรสยาม (ชื่อเดิมของประเทศไทย) ในศตวรรษที่ 13 และ 14 ก่อนจะถูกพิชิตโดยอยุธยา ซึ่งกลายมาเป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ในปี พ.ศ. 1981 ปัจจุบัน อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยมีวัดพุทธที่น่าประทับใจหลายแห่งและตัวอย่างสถาปัตยกรรมไทยยุคแรกๆ มากมายให้สำรวจ
ยูเนสโกได้เพิ่มเมืองโบราณสุโขทัยและเมืองที่เกี่ยวข้องเข้าในรายชื่อมรดกโลกในปี พ.ศ. 2534 โดยยกเครดิตให้กับเมืองสุโขทัยในการพัฒนาเอกลักษณ์เฉพาะหลายประการที่แสดงถึงวัฒนธรรมไทยในปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นภาษา ศาสนา และสถาปัตยกรรม
“อารยธรรมอันยิ่งใหญ่ที่วิวัฒนาการขึ้นในอาณาจักรสุโขทัยได้ดูดซับอิทธิพลและประเพณีท้องถิ่นโบราณจำนวนมาก การผสมผสานองค์ประกอบต่างๆ เหล่านี้เข้าด้วยกันอย่างรวดเร็วได้หล่อหลอมให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า ‘สถาปัตยกรรมสุโขทัย’” ตามที่จารึกระบุไว้
ภาพจาก: blog.bangkokair.com
คุณสิรวีย์ เอี่ยมสุดใจ ซึ่งเกิดที่จังหวัดสุโขทัย เป็นนักวิชาการวัฒนธรรมประจำพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหงในตัวจังหวัด เธอเล่าว่าสิ่งที่ทำให้นักท่องเที่ยวหลายคนประหลาดใจไม่ใช่เพียงสถาปัตยกรรมที่สวยงามและอนุสรณ์สถานทางพุทธศาสนาเท่านั้น แต่ยังรวมถึงวิถีชีวิตที่ดำเนินไปอย่างเชื่องช้าด้วย “ความประทับใจแรกของนักท่องเที่ยวที่มาเยือนสุโขทัยคือความเงียบสงบ วิถีชีวิตท้องถิ่นอยู่ร่วมกับสถานที่ทางประวัติศาสตร์ได้อย่างกลมกลืน” เธอกล่าว
แม้ว่าวัดแห่งนี้จะดูเล็ก แต่ก็มีสิ่งที่น่าสนใจมากมาย วัดมหาธาตุตั้งอยู่ใจกลางอุทยานประวัติศาสตร์และมีเจดีย์ใหญ่โต สิรวีกล่าวว่าจุดเด่นอีกจุดหนึ่งคือวัดตระพังทองหรือวัดทะเลสาบทอง ซึ่งเป็นสถานที่หลักในการจัดเทศกาลแห่งแสงไฟ วัดศรีชุมยังเป็นสถานที่ยอดนิยม โดยเฉพาะในหมู่ช่างภาพที่ไม่ควรพลาด
“นักท่องเที่ยวต่างประทับใจกับพระพุทธรูปปางประทับนั่งองค์ใหญ่ที่ประดิษฐานอยู่ในพระอุโบสถที่ไม่มีหลังคา” คุณสิรวีย์กล่าว “พระพุทธรูปองค์นี้ดูสวยงามมาก โดยเฉพาะเมื่อแสงแดดส่องกระทบ ทำให้รู้สึกถึงความสงบ”
ภาพจาก: www.thairath.co.th
เมืองแห่งนักสร้างสรรค์
เมืองโบราณสุโขทัยอาจขึ้นชื่อว่าเป็นสถานที่ที่ศิลปะ ภาษา และศาสนาเจริญรุ่งเรือง นักวิชาการหลายคนเรียกเมืองนี้ว่าแหล่งกำเนิดวัฒนธรรมไทย แต่เมืองนี้ยังได้รับการยกย่องในด้านนวัตกรรมอีกด้วย “เมื่อผู้คนเดินไปรอบๆ โบราณสถานสุโขทัย พวกเขาจะพบสระน้ำฝีมือมนุษย์ที่เชื่อมกันอย่างเป็นระบบ” สิรวีกล่าว “เมืองนี้ขึ้นชื่อว่ามีระบบน้ำที่มีประสิทธิภาพมากที่สุดในประวัติศาสตร์สยาม”
ยูเนสโกยังเน้นย้ำถึงความก้าวหน้าของสุโขทัยในการพัฒนาวิศวกรรมชลศาสตร์ในจารึก โดยชี้ให้เห็นว่าราชอาณาจักรได้ปรับปรุงภูมิทัศน์ในท้องถิ่นได้สำเร็จด้วยการสร้างอ่างเก็บน้ำ สระน้ำ และคลอง เพื่อควบคุมน้ำท่วมและนำน้ำเข้ามา “เพื่อใช้ในการเกษตร เศรษฐกิจ และพิธีกรรมต่างๆ”
แม้ว่านักประวัติศาสตร์จะมั่นใจว่าการจัดการน้ำของสุโขทัยประสบความสำเร็จ แต่คำถามเกี่ยวกับความเชื่อมโยงกับลอยกระทงยังคงไม่มีคำตอบ หลายคนเชื่อว่าเมืองหลวงเก่าเป็นแหล่งกำเนิดของเทศกาลนี้ แต่ความจริงนั้นค่อนข้างคลุมเครือเนื่องจากขาดหลักฐานที่เป็นรูปธรรมและบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่หลากหลาย ผู้เชี่ยวชาญกล่าวอ้าง
คุณสิรวีย์ กล่าวว่ายังไม่ชัดเจนว่ากิจกรรมลอยกระทงเริ่มมีขึ้นครั้งแรกในประเทศไทยเมื่อใด แต่บันทึกของสุโขทัยได้กล่าวถึงเทศกาลจุดเทียนและดอกไม้ไฟ ศาสตราจารย์พิเศษ ธงทอง จันทรางศุ นักประวัติศาสตร์และนักวิชาการที่มีชื่อเสียงซึ่งทำการวิจัยประวัติศาสตร์กฎหมาย การเมือง และวัฒนธรรมของประเทศไทยอย่างกว้างขวางก็มีมุมมองที่คล้ายกัน
ภาพจาก: worldheritagesite.onep.go.th
ท่านบอกกับสำนักข่าว CNN ว่าไม่มีการกล่าวถึงการปล่อยลอยกระทงลงในน้ำที่จารึกไว้ในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงอันโด่งดังของสุโขทัย ซึ่งเป็นอนุสรณ์หินที่มีอักษรไทยหุ้มอยู่ โดยมีคำอธิบายถึงชีวิตในอาณาจักรในรัชสมัยพ่อขุนรามคำแหง “ต้นกำเนิดของวัฒนธรรมลอยกระทงยังคงเป็นประเด็นถกเถียงในเชิงวิชาการ” ท่านกล่าว
“แต่เรารู้ดีว่าเทศกาลนี้คนไทยปฏิบัติกันมาเป็นเวลา 200 กว่าปีแล้ว นับตั้งแต่สมัยรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325–2475)” ทฤษฎีที่ได้รับการยอมรับกันโดยทั่วไปมากที่สุดก็คือ เดิมทีขบวนแห่เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงความกตัญญูต่อพระแม่คงคา เทพธิดาแห่งสายน้ำ
“วิถีชีวิตของคนไทยต้องพึ่งพาน้ำเป็นอย่างมาก ตั้งแต่การบริโภคไปจนถึงการเกษตร ในอดีตแม่น้ำเป็นเส้นทางคมนาคมหลัก โดยทุกอย่างจะเคลื่อนตัวไปตามน้ำ” ท่านธงทองกล่าว
ด้วยเหตุนี้ นักประวัติศาสตร์บางคนจึงเชื่อว่าการลอยกระทงเป็นการขอโทษเทพธิดาที่รบกวนเธอด้วยกิจกรรมต่างๆ มากมาย เมื่อเวลาผ่านไป ท่านธงทองกล่าวว่าผู้คนเริ่มเชื่อมโยงการปล่อยกระทงลงในน้ำกับการปลดปล่อยโชคร้าย แม้ว่าในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาจะไม่สามารถละเลยผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้
ภาพจาก: www.sanook.com
“การปล่อยกระทงดอกไม้ที่ทำจากลำต้นและใบของต้นกล้วยไม่เคยเป็นปัญหาเลย จนกระทั่งเมื่อไม่นานมานี้ เมื่อจำนวนกระทงเพิ่มขึ้นอย่างมาก แน่นอนว่ามันทำให้เกิดกระทงจำนวนมากและทำให้แหล่งน้ำปนเปื้อน” เขากล่าว
เพื่อตอบสนองความต้องการดังกล่าว หลายๆ คนจึงเลือกวิธีที่ยั่งยืนมากขึ้นในการสืบสานประเพณีนี้ เช่น การทำฐานกระทงจากขนมปังหรือวัสดุที่ย่อยสลายได้อื่นๆ คนอื่นๆ ก็แค่จุดกระทงดิจิทัลออนไลน์ หรือปล่อยลงในแหล่งน้ำที่ไม่มีสัตว์ป่า เช่น สระว่ายน้ำ
“เป็นเทศกาลที่มีเสน่ห์มาก” ท่านทองทองกล่าว “ช่วงเวลาเหมาะมาก ระดับน้ำในแม่น้ำจะสูงสุดในช่วงเปลี่ยนฤดูฝนสู่ฤดูหนาว และพระจันทร์เต็มดวง สวยงามมาก”
การเดินทางในและรอบสุโขทัย
ภาพจาก: blog.bangkokair.com
เมืองโบราณสุโขทัยแห่งนี้อยู่ห่างจากกรุงเทพฯ โดยใช้เวลาขับรถประมาณ 6 ชั่วโมง ในขณะที่เที่ยวบินใช้เวลาประมาณ 80 นาที โดยสายการบิน Bangkok Airways มีเที่ยวบินทุกวันจากสนามบินสุวรรณภูมิเมืองหลวงของประเทศไทยไปยังสนามบินสุโขทัย
สุโขทัยมีโรงแรมให้เลือกมากมายหลายราคาและหลายรสนิยม โดยหลายแห่งอยู่ไม่ไกลจากสถานที่ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ มีบริการให้เช่าจักรยานมากมายซึ่งเป็นวิธีที่สนุกสนานในการชมสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญต่างๆ ในขณะที่ทัวร์พร้อมไกด์จะให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์เพิ่มเติม
สำหรับผู้ที่ต้องการเรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ที่น่าประทับใจของเมือง พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหงซึ่งตั้งอยู่บริเวณด้านนอกประตูอุทยานประวัติศาสตร์ เป็นแหล่งรวบรวมโบราณวัตถุต่างๆ มากมายที่ค้นพบระหว่างการขุดค้นหลายครั้งในช่วงทศวรรษ 1960
ที่มา edition.cnn.com